Kerjasama boleh disamaertikan dengan persefahaman yang berasaskan
kepada sesuatu perjanjian. Dalam bahasa Arab, kerjasama politik diterjemahkan
sebagai al-tahaluf al-siyasi. Perkataan tahaluf diterjemahkan
pula ke dalam bahasa Inggeris sebagai alliance, confederacy dan confederation.
Dalam Kamus Dwi Bahasa, perkataan-perkataan tersebut memberikan
maksud sebagai persekutuan (dua atau lebih individu, keluarga, persatuan dan
lain-lain untuk faedah bersama), perikatan dan gabungan. Selain itu ia juga
bermaksud perpaduan keluarga atau hubungan negara (melalui perjanjian,
persahabatan dan sebagainya).
Apabila dikaitkan dengan gerakan atau parti politik Islam, dalam
bahasa lebih mudah, kerjasama politik atau tahaluf siyasi memberi maksud
tentang gabungan atau hubungan di antara beberapa pertubuhan, pergerakan dan
negara berhubung dengan hal-hal politik dalam mencapaifaedah bersama. Dalam
konteks ini, kerjasama politik juga boleh lahir daripada gabungan gerakan Islam
dengan mana-mana pergerakan politik dalam negara bagi mendepani kerajaan yang
memerintah.
Tahaluf berasal daripada kalimah al-hilf yang bermaksud
perjanjian antara dua pihak. Apabila disebut halafahu bererti membuat
janji dengan seseorang. Tahaalafahu pula bermakna mereka mengadakan
perjanjian. Terdapat sepotong hadith yang menyebut Nabi Muhammad telah
mengadakan tahaluf antara Muhajirin dan Nasar di mana Baginda mempersaudarakan
sesama mereka disebabkan perjanjian yang dibuat pada zaman jahiliyah sudah
dimansuhkan.
Sejarah Kerjasama Politik Nabi Muhammad
Penglibatan Nabi Muhammad dalam perjanjian dan membuat kerjasama
dengan pelbagai puak dan kabilah Arab boleh dikategorikan kepada beberapa
peringkat.
Penglibatan awal Rasulullah boleh disaksikan sewaktu Baginda
terlibat dalam proses perjanjian hilf al-fudhul. Perjanjian tersebut
diwujudkan kerana kabilah-kabilah Quraysh ingin membentuk suatu permuafakatan
antara mereka. Semua wakil kabilah berkumpul di rumah Abdullah bin Jad’an.
Antara yang terlibat secara langsung ialah kabilah Bani Hasyim, Muttalib, Asad
bin Abdul Uzza, Zuhrah bin Kilab dan Taym bin Murrah. Objektif perjanjian
tersebut untuk melindungi golongan lemah di Mekah.
Kebaikan perjanjian al-Fudhul dalam mewujudkan keamanan di Mekah
sangat dihargai Rasulullah di dalam sabdanya bermaksud :
“Aku telah menyaksikan di rumah Abdullah bin Jad’an suatu
perjanjian yang aku suka seperti diberikan seorang unta merah. Seandainya aku
diajak kepada seperti perjanjian itu dalam Islam, pasti aku akan menyahutnya”.
Pernyataan di atas memperlihatkan kepada kita, setiap perjanjian
yang memberikan ruang keadilan ditegakkan dan dapat mengelak berlakunya
pertumpahan darah dalam kalangan manusia sebenarnya hampir kepada semangat
keadilan Islam walaupun diwujudkan oleh orang bukan Islam. Perhatikan kepada pernyataan
Baginda ; “Seandainya aku diajak kepada seperti perjanjian itu dalam Islam,
pasti aku akan menyahutnya”.
Daripada kisah perjanjian al-fudhul yang diiktiraf oleh Nabi
Muhammad, kita dapat menggariskan beberapa penting iaitu :
i. Perjanjian itu berasaskan
elemen perkauman (kabilah) yang dihadiri oleh Nabi Muhammad sebagai anggota
Bani Hashim,
ii. Matlamat
perjanjian tersebut untuk menolong golongan tertindas dan mengembalikan hak
milik mereka yang dirampas,
iii. Walaupun tidak
berteraskan kepada sumber dan prinsip Islam seperti al-Quran dan sunnah, Nabi
Muhammad telah memberikan nilai Islam kepada perjanjian tersebut yang mana
keadaan seperti itu akan diiktiraf sekiranya berlaku dalam Islam,
iv. Islam melihat
asas penting ialah membela orang-orang lemah dan menentang kezaliman. Sebarang
perjanjian pada zaman jahiliyyah yang mengekalkan nilai-nilai keadilan akan
diktiraf Islam. Nabi Muhammad bersabda maksudnya :”Setiap perjanjian yang
dimeterai pada zaman jahiliyyah (bagi tujuan keadilan) akan diperkukuhkan oleh
Islam”.
v.
Setiap gerakan
dan parti politik Islam boleh mengambil pengajaran daripada perjanjian fudhul
di mana mereka boleh mengadakan persefahaman dan kerjasama politik untuk saling
membantu dalam menegakkan keadilan atau menentang pemerintah yang zalim.
Imam Nawawi berkata yang tidak dibenarkan ialah perjanjian
melibatkan harta pusaka. Manakala tahaluf untuk mentaati Allah, membela
golongan lemah dan mengukuhkan persaudaraan Islam amat dialu-alukan.
Selain peristiwa al-fudhul, kita masih ingat orang Qurasyh pernah
melancarkan kempen sekatan ekonomi dan sosial ke atas Bani Hasyim dan Bani
Muttalib selama 3 tahun. Sekatan tersebut dikenakan ekoran perjanjian setia
antara kedua kabilah itu untuk melindungi Nabi Muhammad dalam menyampaikan
dakwah kepada penduduk Mekah. Bapa saudaranya, Abu Talib menjadi pembela
Baginda walaupun beliau bukan beragama Islam.
Tidak menjadi persoalan samada sumber kekuatan perjanjian kedua
kabilah itu berdasarkan ikatan keluarga ataupun kecintaan mereka kepada Nabi
Muhammad. Apa yang kita lihat, Rasulullah mendapat kedudukan selamat daripada
ancaman orang Quraysh. Akan tetapi jika keselamatan itu disyaratkan Nabi mesti
mengendurkan prinsipnya dalam beberapa keadaan sudah tentu Baginda akan menolak
perlindungan tersebut.
Abu Talib pernah meminta kepada Nabi Muhammad tidak menyentuh
tentang akidah, sembahan dan tradisi orang kafir Quraysh seperti yang mereka
minta. Sebelum itu, orang-orang Quraysh menemui Abu Talib menawarkan kepadanya
pemuda mereka bernama Imarah bin al-Walid sebagai ganti Nabi Muhammad untuk
diserahkan kepada mereka. Apabila berita tersebut sampai ke pengetahuannya,
Rasulullah menyatakan pendirian tegasnya kepada Abu Talib :
“Wahai bapa saudaraku!, Jika mereka meletakkan matahari di atas
tangan kananku dan bulan di tangan kiriku untuk aku meninggalkan urusan ini,
aku tidak akan meninggalkannya sehinggalah Allah sendiri yang menzahirkan
kebenarnnya ataupun aku mati tanpanya”.
Kisah di atas memberikan gambaran Nabi Muhammad menggunakan tahaluf
Bani Hasyim dan Bani Muttalib untuk kepentingan dakwah Islam. Langkah seperti
ini dibenarkan selagi kita tidak dipaksa untuk menggadaikan prinsip perjuangan.
Selepas kematian Abu Talib, Nabi Muhammad menghadapi tekanan cukup
perit yang semakin meningkat dari masa ke semasa. Baginda merasakan Mekah bukan
lagi medan sesuai untuk penyebaran dakwah buat sementara waktu. Rasullullah
pergi berdakwah ke Taif bersama sahabat Zaid bin Harithah. Malangnya penduduk
Taif menolak seruan Baginda dengan keras. Satu keadaan lebih teruk menanti
Baginda ialah bagaimana tahap keselamatannya nanti jika kembali semua ke Mekah.
Dengan memanfaatkan sistem al-ijar (perlindungan sementara oleh pihak
berautoriti di Mekah) sewaktu itu, Baginda memohon perlindungan daripada Mut’im
bin Adiy dan kerabatnya untuk memasuki semula Mekah.
Walaupun perlindungan daripada sistem al-ijar bersifat
sementara dan tidak menjamin keselamatan Rasulullah secara berterusan, ia jelas
memberi suatu pengajaran gerakan Islam boleh mengadakan perjanjian dan
kerjasama politik dengan kelompok bukan Islam yang bersimpati walaupun untuk sementara
waktu sahaja.
Keadaan terterusan di mana Nabi Muhammad berikhtiar mencari
perlindungan politik atau membuat perjanjian keamanan dengan kabilah-kabilah
Arab pada setiap kali musim haji sehingga Baginda bertemu dengan orang-orang
Aus dan Khazraj dari Madinah. Lalu berlaku dua perjanjian bersejarah dalam
Islam iaitu Bay’ah Aqabah I dan II. Di sini bermula langkah pertama penubuhan
negara Islam di Madinah sebagai medium penyebaran dakwah dalam skala lebih
luas.
Hukum Kerjasama Dengan Bukan Islam
Dalam kitab-kitab Fiqh tradisi, para ulama’ membincangkan isu
tersebut dalam bab meminta bantuan orang-orang musyrikin (al-isti’anah bil
musyrikin). Pelbagai isu berkaitan turut dibincangkan bersama termasuk
bentuk kerjasama sewaktu umat Islam lemah dan sistem agihan harta rampasan
perang kepada bukan Islam.
Kerjasama Sewaktu Aman
Kebanyakan ulama’ membenarkan umat Islam berkerjasama dengan orang
bukan Islam berdasarkan hadith riwayat imam Bukhari daripada Aisyah yang
melaporkan Nabi Muhammad pernah mengupah seorang lelaki bukan Islam daripada
Bani al-Dail sebagai penunjuk jalan. Dalam sebuah laporan lain menurut Ibnu
Ishaq, Rasulullah juga pernah meminjam sebanyak seratus buah perisai dan
peralatang perang daripada Safwan bin Umayyah sebelum memeluk Islam.
Kerjasama Sewaktu Perang
Terdapat dua pandangan ulama dalam situasi ini. Imam Malik
melaporkan sebuah hadith riwayat Urwah dan Aisyah menceritakan Rasulullah
bersabda : “Sesungguhnya kami tidak meminta bantuan orang musyrik”.
Baginda menyatakan demikian sewaktu perang Badar dan Hunain. Menurut hadith
ini, umat Islam tidak dibenarkan meminta bantuan atau sebarang kerjasama
daripada orang bukan Islam.
Terdapat beberapa laporan lain menyatakan sebaliknya. Al-Zuhri
menyebut Rasulullah pernah berperang bersama (dengan bantuan) orang Yahudi dan Baginda telah
mengagihkan saham (ghanimah) kepada mereka seperti orang Islam.
Menurut laporan Sufyan al-Thawri daripada al-Syu’abi katanya, saya
bertemu dengan para pemimpin yang faqih dan bukan faqih. Mereka pernah
berperang bersama ahli zimmah dan mengagihkan ghanimah kepada mereka dan
memansuhkan cukai jizyah. Semua itu diberikan sebagai ganjaran atas sumbangan
mereka. Al-Syu’abi dilahirkan pada zaman khalifah Ali dan berkesempatan menemui
beberapa orang sahabat Rasulullah.
Antara ulama’ yang membenarkan umat Islam menerima bantuan orang
bukan Islam ialah al-Awza’iy, Abu Hanifah, Malik dan Syafie. Malah imam Syafie
sendiri menditilkan persoalan ini dengan menyatakan jika pemimpin Islam melihat
orang bukan Islam mempunyai kebijaksanaan dan amanah kepada umat Islam, kita
diharuskan menerima bantuan mereka.
Rumusan dan Analisis
i. Pembaca mesti
membezakan antara orang bukan Islam harbi dengan zimmi kerana
kedua-dua kategori tersebut mempunyai status dan implikasi hukumnya tersendiri.
Orang bukan Islam harbi merujuk kepada musuh negara Islam di mana umat Islam
diharamkan sama sekali mengadakan hubungan politik dengan mereka. Golongan
zimmi pula adalah rakyat negara Islam yang mempunyai hak dan tanggungjawab sama
seperti orang Islam.
ii. Ulama’
bersepakat mengharuskan umat Islam berkerjasama dengan orang zimmi pada waktu
aman. Justeru, tidak menjadi kesalahan jika gerakan Islam berkompromi dengan
parti bukan Islam zimmi untuk menentang parti sekular yang zalim dan
kerjasama itu bukanlah berbentuk ketenteraan sehingga mengorbankan nyawa
manusia lain.
iii. Di Malaysia,
keperluan kepada kerjasama politik dengan bukan Islam sangat diperlukan oleh
setiap parti politik yang tidak mungkin dapat memerintah secara tunggal. Dalam
konteks ini, gerakan Islam dibenarkan berkompromi dengan parti politik bukan
Islam lain dengan syarat ia mempunyai pengaruh dalam menentukan dasar dan
perancangan gabungan politik berkenaan. Pada masa sama, segala agenda politik
gerakan Islam berada dalam kawalan dan tidak menggadaikan prinsip Islam mereka.
iv. Perjuangan
politik pada masa kini tidak wajar disamakan tarafnya dengan konsep jihad qital
fisabillah seperti sedang berperang di medan pertempuran Badar. Apa yang
boleh disamakan hanya semangat dan pendekatan politik sahaja. Ini menunjukkan
masalah kerjasama dengan bukan Islam adalah masalah ijtihadi yang mungkin berubah
daripada satu keadaan kepada keadaan lain. Kesemuanya bergantung kepada kebijaksanaan
politik pemimpin gerakan Islam menjangkau keperluan politik pada waktu itu.
v. Dua perkara
sampingan berkaitan masalah kerjasama politik ialah hukum mengundi calon bukan
Islam dan melantiknya menjadi pemimpin. Kedua isu ini tidak boleh diketepikan
ekoran implikasi kerjasama dengan bukan Islam. Sebenarnya ia bukan satu masalah
besar. Pemberian undi kepada calon bukan Islam dalam pilihanraya (walaupun
berhadapan dengan calon Islam daripada parti lain) adalah diharuskan kerana ia
mewakili gabungan yang disertai parti Islam. Malah sekiranya menang, calon
bukan Islam boleh dilantik sebagai pemimpin bukan atas kapasiti individu
sebaliknya menjadi pemimpin secara kolektif yang diketuai orang Islam.
vi. Sekiranya parti
bukan Islam berpecah daripada kerjasama parti Islam dan menyertai pilihanraya
secara bersendirian, keharusan mengundi dan melantik bukan Islam tidak lagi
terpakai dalam situasi ini. Ini disebabkan mereka bukan lagi calon yang
mewakili gabungan politik bersama parti Islam.
vii. Kebijaksanaan
dalam menegakkan Islam bukan terletak pada aspek fizikal, slogan dan simbol.
Kehebatan politik Islam hanya dapat diserlahkan melalui usaha menegakkan
keadilan, persamaan, menentang kezaliman, dan mewujudkan sistem pemerintahan
yang baik, masyarakat yang harmoni dan negara yang aman. Hal ini lebih
bersinergi menarik sokongan pelbagai lapisan masyarakat berbanding mengangkat
tema-tema Islam yang dikhususkan kepada orang Islam sahaja. Justeru, mewujudkan
sebuah kerajaan Demokratik yang adil adalah lebih hampir kepada objektif
syariat (maqasid syariah) sekiranya gerakan Islam tidak berpeluang
mendirikan negara Islam sepenuhnya.
Islam tidak melihat perbezaan agama dan bangsa sebagai penghalang
ke arah membina kehidupan yang harmoni. Justeru keadilan sosial menjadi hak
seluruh umat manusia. Dalam hal ini Islam memberikan kebebasan kepada umat
Islam dan para pemimpin mereka untuk memilih sebarang pendekatan terbaik untuk
menegakkan Islam. Keadaan ini dibolehkan selagi tidak menjejaskan mana-mana prinsip
asas Islam. Wallahua’lam.
Petikan daripada buku saya, Toolkit Ahli Politik Junior (2012), Mustread Publication Sdn. Bhd.
No comments:
Post a Comment